Wat kan je houvast zijn bij nieuw leiderschap? Wat zijn ankers die vertrouwen geven, wanneer je stopt met autoritair en managerial leiderschap? Hoe zet je stappen in de richting van verbinding en presentie?
Zo lang vraagstukken nog simpel en ingewikkeld zijn, kun je deze met logica oplossen. Met autoritair en managerial leiderschap kun je dan heel ver komen.
Vertrouwen als fundament in dynamische wereld
Zodra vraagstukken echter complex worden en de omgeving chaotisch is, gaat dat niet meer. Dat is juist nu het geval. Dan is verbinding en presentie geboden. Je gaat samen op weg zonder dat je de toekomst precies kent.
In tien artikelen heb ik even zoveel ankers van vertrouwen verkend en verdiept. Ze vormen een fundament van waaruit je kunt werken aan je eigen groei en ontwikkeling. In dit artikel zet ik deze tien ankers op een rij.
1. Vertrouw op jezelf en op anderen
Zodra je verbinding en presentie instapt, verlaat je tal van vertrouwde zekerheden. Je kunt niet meer leunen op je hiërarchische, expert – of managementpositie van waaruit je zaken naar je hand zet. Je laat de controle los en je weet niet wat de uitkomsten zullen zijn.
Een hele range aan ja-maar vragen ligt op de loer:
- Zullen ze denken dat ik het niet weet?
- Verwachten ze niet geheel iets anders van me?
- Wat als er een heel andere oplossing uitkomt?
- Wat als ik de uitkomst niet zie zitten?
Die vragen krijg je van tevoren niet beantwoord. Je moet ze ook niet van tevoren beantwoord wíllen hebben. Zodra je in verbinding en presentie stapt, ga je om met wat zich aandient. Je eerste houvast is dan dat je vertrouwt op jezelf. En het tweede dat je vertrouwen hebt in de ander.
Niet je positie als leidinggevende, maar je vertrouwen in jezelf en in de mensen om je heen, geven je dan houvast.
2. Verandering begint bij jezelf
We beschikken over allerlei fantastische concepten over leiderschap. Er zijn managementboeken te over. En toch lijkt het alsof we de essentie niet te pakken hebben. Wanneer het gaat over leiderschap, gaat het niet over anderen, maar over onszelf. Dát is volgens mij de essentie. Wijzelf zijn het grootste probleem. En de grootste uitdaging…
Ben je de fotograaf of sta jezelf op de foto? Dat is de kernvraag.
Zie je een landschap verschuiven of zie je jezelf bewegen binnen het landschap? Wanneer het gaat over leiderschap, gaat het dus niet in eerste instantie over de ander, maar over onszelf.
Je blijft in je eigen gevangenis, zolang je blijft denken, dat het aan jouw omgeving ligt. Zodra je je realiseert dat jíj – en alleen jíj – het verschil kunt maken ontstaat ruimte. Ruimte om een verpopping te maken van rups tot vlinder.
3. Geef op de eerste plaats leiding aan jezelf
Wanneer vraagstukken complex en chaotisch zijn kun je niet alleen maar kijken naar uiterlijk gedrag of de argumenten die worden uitgewisseld. Dan zie je alleen maar de top van de ijsberg die boven water is.
Het gaat er juist om dat je ook onder water kijkt. Dat vraagt dat je aandacht hebt voor de waarden, veronderstellingen, overtuigingen en verwachtingen van alle betrokkenen, die aan dat gedrag en die argumenten ten grondslag liggen. Doe je dat niet dan zie je de mensen om je heen als pionnen, die moeten doen wat jij zegt. Dan lukt het nooit dat ze zichzelf eigenaar voelen. Wanneer je als leider wilt beïnvloeden dat anderen vrijwillig initiatief nemen en tot actie overgaan, dan kan dat alleen wanneer je aandacht hebt voor hun waarden, veronderstellingen, overtuigingen en verwachtingen.
Maar, dat lukt alleen wanneer je de waarden, veronderstellingen, overtuigingen en verwachtingen van jezelf kent. Leiderschap gaat dan ook eerst over jezelf en dan pas over anderen. Dat is het antwoord in een wereld die steeds meer aan complexiteit wint. Door te werken aan je eigen persoonlijke groei en ontwikkeling bied je anderen een uitnodiging en context om dat ook te doen.
4. Moed is vereist
Vertrouwen op jezelf en op anderen. Bij jezelf beginnen en op de eerste plaats leidinggeven aan jezelf. Dat zijn de eerste drie ankers voor het andere leiderschap dat nu nodig is. Ankers die één ding gemeenschappelijk hebben: dat je de pijl op jezelf moet richten en niet op anderen. Zo’n verandering gaat niet zomaar. Die vereist moed.
Effectief gedrag van leiders gaat over het combineren van twee schijnbaar tegengestelde zaken. Je moet mensen in staat stellen om hun werk goed te doen zodat ze zelf vooruitgang boeken (het zakelijke aspect) én je moet ze met respect als mens behandelen (het menselijke aspect).
Toch blijkt in de praktijk dat nog niet zo eenvoudig. Er blijkt moed voor nodig om dit bewezen effectief gedrag als leider ook daadwerkelijk te doen, omdat:
- Je je buiten je vertrouwde comfortzone begeeft.
- Vanuit carrièreperspectief ander gedrag effectiever is.
- Effectief leiderschap bescheidenheid vraagt
Met autoritair – en managerial leiderschap speel je op safe. Stappen zetten in de richting van verbinding en presentie is een out-of-the-box-actie. Het vereist moed.
5. Zie verstoringen als energie
Wanneer je bij anderen weerstand ziet, dan plaats je je eigen waarheid boven die van de anderen. Of je je nu verzet tegen die weerstand of dat je haar juist omarmt. In beide gevallen blijf je de bijdrage van de ander als weerstand zien. Je zet je eigen perspectief centraal.
Daarmee plaats je jezelf in het centrum van de wereld en bepaal je van daaruit wat weerstand is en wat niet. In werkelijkheid vertegenwoordigt iedereen op het ene moment kracht en op het andere moment weerstand. Sterker nog: eenzelfde positie kun je vanuit het perspectief van de een als kracht en vanuit het perspectief van de ander als weerstand zien.
Zowel het overwinnen van weerstand als het omarmen ervan doet onrecht aan de praktijk van alledag: kracht gaat rond in een complex web van mogelijke actoren, die allemaal een plek in dat web hebben. De uitkomst ervan is situatie-gebonden en niet vooraf te bepalen.
Wanneer je zo tegen weerstand aankijkt, gebeurt er iets heel bijzonders. Weerstand verdampt. Er zijn geen verstoringen meer. Wat zich aandient, dient zich aan en daarmee ben je in interactie. Met als intentie om de aanwezige krachten te verbinden.
6. Je gaat het pas zien, als je het door hebt
Elke verandering vereist dat je op enig moment inziet, hoe bestaande gewoontes je in de greep hebben. Dat je in een gevangenis zit die je zelf in stand houdt. Bij het begin van mijn studie Change Management hield ik minutieus een dagboek bij van gesprekken die ik in mijn functie van burgemeester gedurende een drietal dagen heb. Wanneer ik mijn gesprekken analyseer, val ik bijna van mijn stoel.
Ineens zie ik mijn eigen onbekwaamheid. Hoe vriendelijk en empathisch ik ook probeer te zijn, ik stel vast hoe sturend ik bezig ben. Daar waar ik toch echt de kracht van de mensen om me heen tot ontplooiing wil brengen, doe ik dat niet.
De kansen om dit in te zien, waren er natuurlijk altijd al. Ik zag ze alleen niet.
‘Je gaat het pas zien, als je het doorhebt’, zei Johan Cruyff.
Zodra dat gebeurt, ontstaat een volstrekt nieuw perspectief.
7. Het gaat met vallen en opstaan
Hoe kom je vooruit? Welke interventies helpen? Hoe kun je al lerende je weg verbeteren? Verandering van gedrag van jezelf en van mensen om je heen is complex en vindt plaats in een dynamische wereld. Dat lukt niet via het uitrollen van een perfect plan. Het is vooral een kwestie van doen. Je kunt er ‘zeven keer zeven’ boeken over lezen, maar wanneer je het niet in de praktijk probeert, kom je niet verder.
Wat wel helpt is om in te zien hoe je een verandering in overtuigingen en gedrag kunt maken. Op de eerste plaats heb je een confrontatie nodig die je duidelijk maakt, dat er iets fundamenteels aan de hand is. Je moet als het ware even tegen de muur lopen. Dan ga je er mee aan de slag en blijkt al gauw dat het weerbarstig is. Je wilt wel, maar de uitvoering is nog niet zo eenvoudig. Het is de fase van vallen en opstaan. Tot slot beland je in het beloofde land en maak je mee hoe heerlijk het is, wanneer je de transformatie hebt doorgemaakt.
8. Oefen en organiseer je feedback
Je komt niet vanzelf van bewust onbekwaam in de positie van bewust bekwaam. Daar moet je wel wat voor doen. Dat vraagt oefening, oefening en nog eens oefening. Natuurlijk kan het zijn dat je een natuurtalent bent. Maar zelfs met de kwaliteiten van topvoetballer Lionel Messi kom je er niet onderuit dat je moet oefenen.
Het werkwoord ‘oefenen’ gebruik ik heel bewust. Meestal hebben we het over scholingen, studie, opleidingen, intervisie en coaching. Daar schuilt een groot gevaar in. Namelijk, dat we blijven steken op denkniveau. De grootste vooruitgang boeken we echter door te doen en daarop te reflecteren, keer op keer. De feedbackloop die we daarvoor inrichten is essentieel.
9. Ben een realistische optimist
Als je je doelen wilt halen, helpt het wanneer je gelooft dat je het kunt. Maar je moet wel realistisch zijn. Bezwaren wegwuiven en moeilijkheden ontkennen heeft hetzelfde effect als je kop in het zand steken. Je overtuiging dat het je gaat lukken, combineer je met de wetenschap dat het je moeite zal kosten.
Het combineren van de kernkwaliteiten van de optimistische en pessimistische invalshoek is bijzonder effectief. Optimisten hebben slechts oog voor al het mooie dat ongetwijfeld zal gaan gebeuren. Pessimisten richten zich vooral op alle beren op de weg. Juist de combinatie van beide blijkt het meest succesvol. Mensen die dit doen, zijn realisten. Ze hebben oog voor zowel al het mooie als de obstakels op de weg. Door die obstakels goed te onderkennen en ze te elimineren via een concreet stappenplan, werk je het beste aan je doelen.
Het oefenen van je vaardigheden als leider vraagt dus om realistisch optimisme. Heb het mooie voor ogen, maar benoem je obstakels en de manier waarop je die gaat tackelen.
10 Kom aan de bal
Ben je aan de bal? Of ben je de speelbal die door anderen, door omstandigheden of gebeurtenissen van hot naar her wordt geslingerd? Het gedrag van zo’n speelbal is te voorspellen. Je gaat proberen om aan die slinger te ontkomen of om het effect ervan te minimaliseren. Hoe effectief je daar ook in bent, het leidt niet tot verandering.
Zo’n patroon ‘helpt’ om te blijven doen wat je altijd al doet. Je bent een speelbal geworden van je eigen gedachten en gewoontes. Dat kun je doorbreken door aan de bal te komen en het spel te maken: je maakt een plan, je spreekt acties af en je gaat ze doen. Zo maak je verschil. Zo doorbreek je dat je geleefd wordt en neem je het heft in eigen handen.
Elke lange tocht begint met een eerste stap. Het is die eerste stap die op dat moment alleen maar telt. Waar het om gaat is dat je hem zet.
Vragen die je je kunt stellen:
- Welke van deze tien ankers zijn bij jou het meest van toepassing?
- Welk anker is het allermeest bij jou van toepassing?
- Uit welke concreet gedrag van jou blijkt dat?
- Hoe zou je dit nog willen versterken?
- Welke van deze tien ankers zijn bij jou het minst van toepassing?
- Welk anker is allerminst bij jou van toepassing is?
- Uit welke concreet gedrag van jou blijkt dat?
- Wat zou je willen veranderen?
De tien ankers kort en bondig:
- Het eerste anker: Vertrouw op jezelf en op anderen
- Het tweede anker: Verandering begint bij jezelf
- Het derde anker: Leidinggeven aan jezelf
- Het vierde anker: Moed is vereist
- Het vijfde anker: Zie verstoringen als energie
- Het zesde anker: Je gaat het pas zien als je het doorhebt
- Het zevende anker: Het gaat met vallen en opstaan
- Het achtste anker: Oefen en organiseer je feedback
- Het negende anker: Ben een realistische optimist
- Het tiende anker: Kom aan de bal
Dit artikel is ontleend aan het boek ‘Groeien in leiderschap. Begin bij jezelf en doe het samen.’ In het boek neem ik je mee in de weg die ik gegaan ben. Hoe ik in mijn leiderschap gegroeid ben van controle naar verbinding en presentie. Over mijn vallen en opstaan. Hoe ik ervan leer en geniet. Mijn ervaringen verbind ik met actuele theoretische inzichten. Met praktische handreikingen breng ik je op gedachten waarmee je direct zelf aan de slag kan om je eigen weg te gaan. Om (opnieuw) ambities te kiezen, te oefenen, te leren en te genieten.
Wat je verder kunt doen
- Ken je collega’s voor wie dit artikel heel bruikbaar zou kunnen zijn? Stuur hen dan een link van dit artikel door.
- Heb je feedback of suggesties voor mij of voor medelezers, gebruik dan het commentaarveld onder het artikel om je commentaar te geven.
Samen maken we van verbindend leiden de bovenstroom!
Colofon: Foto’s: Bert Vrolijk (m.u.v. 1 en 6)
