Ben jij je bewust van je persoonlijke overlevingsstrategieën?

Als mens ben je niet per definitie goed of fout

We doen heel veel op onze automatische piloot. Het gaat automatisch. We hoeven er niet bij na te denken. Dat is heel handig. Tegelijkertijd is het gevaarlijk, wanneer je de uitgangspunten van je eigen piloot niet kent. Dan heb je immers zelf het stuur niet meer in handen. Om mijn eigen automatic beter te leren kennen heb ik de Zelfkennismethode (ZKM) gedaan. Ik neem je mee in mijn ervaringen en vertel over de overlevingsstrategieën, die voor ons allemaal gelden. Uiteraard heb ik ook suggesties voor wat je zelf kunt doen.

Het korte termijneffect

In de ZKM verdiep je je onder meer in de persoonlijke strategieën, die je inzet om te overleven. Je gaat begrijpen, waar die niet echt helpen. Bij mij werkt dat als volgt. Wanneer iets tegen zit en de automatische piloot zit aan het stuur, ga ik nog harder werken (‘vechten’). Bij een verstoring van de harmonie, kan ik gemakkelijk er voor kiezen om niet te benoemen wat er speelt (‘bevriezen’) of me helemaal verplaatsen in de ander en met hem meegaan (‘vluchten’). Mijn automatic is daarmee gericht om tegemoet te komen aan mijn verlangen naar waardering en harmonie. Helaas heeft dat alleen een korte termijn effect.

Voor lange termijn onhoudbaar

Want wat doe ik? Ik ga harder werken, zwijg of maak me ondergeschikt aan de ander. In eerste instantie heb ik met deze acties een gevoel van succes. Door mijn harder werken, komt iets toch af, zoals ik of anderen dat willen. Door niet te benoemen wat speelt of me te schikken naar de ander verstoor ik de harmonie niet. Maar voor de langere termijn is dit onhoudbaar.

Begin van de oplossing

Met mijn te harde werken voorkom ik dat problemen die onderliggend zijn niet op tafel komen. Mijn zwijgen en schikken leidt er toe, dat ik mijn interne harmonie fors verstoor. Ik doe namelijk heel iets anders dan wanneer ik mijn hart zou volgen… Gelukkig is het kennen van het probleem het begin van de oplossing.

Vernieuwen door me naar buiten te keren

Die ligt immers voor de hand. Bijvoorbeeld: Niet harder gaan werken, maar verwachtingen afstemmen en bespreken, wanneer het niet gaat zoals het gaat. In plaats van zwijgen of schikken benoem ik, wat bij mij leeft en sta ik steeds meer open voor de ander en voor wat zich aandient. De hoofdlijn is dus dat ik in kritieke situaties niet de neiging van mijn automatische piloot moet volgen om me naar binnen te keren. Juist door me naar buiten te keren creëer ik vernieuwing. Misschien herken je je hierin. Het kan ook zijn, dat je als vanzelfsprekend al naar buiten gekeerd bent en je afvraagt waar ik me druk om maak. Iedereen is namelijk uniek.

Je eigen verhaal

Bij de ZKM ga je daarom dan ook uit van je eigen verhaal en ontdek je hoe die overlevingsstrategieën bij jou werken. Vervolgens ga je aan de slag om die te veranderen. Je gaat jezelf als het ware opnieuw uitvinden. Samen met een coach kijk je naar situaties, die je hebt meegemaakt en die er voor jou toe doen. Je eigen anekdotes zijn daarbij uitgangspunt. Je zoomt in op de precieze context van gebeurtenissen die je raken.

Overtuigingen en gedrag zijn te veranderen

Het achterliggende uitgangspunt is, dat je als mens niet per definitie goed of fout bent, maar dat de context een grote invloed heeft op wat je doet. Dan ben je niet je overtuiging en gedrag, maar heb je die. Ze zijn niet aan jou vastgeklonken, maar zijn te veranderen. Je concludeert dan dus niet ‘dat je nu eenmaal zo bent’. In plaats daarvan kom je tot het inzicht, welke situaties je als het ware activeren om één van je overlevingsstrategieën in te zetten.

Drie overlevingsstrategieën

Die strategieën hanteer je dus in situaties waar het niet gaat, zoals je graag wilt dat het gaat. Ieder van ons heeft daarin zo zijn eigen stokpaardjes. Bepaalde situaties activeren je dan als het ware tot het toepassen van een van je overlevingsstrategieën. Iemand heeft kritiek op je en oeps: je gaat je direct verdedigen. Iemand heeft het hoogste woord en zie: je valt helemaal stil. Iedereen kent een streven naar zelfbevestiging en tegelijkertijd een verlangen naar verbondenheid. Wat je activeert en hoe je overlevingsstrategie er uit ziet is voor iedereen anders. Gemeenschappelijk hebben we echter, dat bij een verstoring die ons raakt we drie overlevingsstrategieën ter beschikking hebben: vechten, bevriezen en vluchten.

Vechten, bevriezen en vluchten geldt voor iedereen

Vechten, bevriezen en vluchten zijn antwoorden die ieder van ons in kritieke situaties als een soort automatische piloot in zich heeft. Iedereen heeft dus deze drie overlevingsstrategieën. De manier waarop je er invulling aan geeft, is echter voor iedereen verschillend. Dat is maar goed ook, het maakt ons allemaal bijzonder. Natuurlijk kun je gewoon accepteren, dat je deze strategieën hebt en stellen dat je er geen last van hebt. Met mijn voorbeeld laat ik zien hoe fijn het kan zijn, wanneer je een keuze hebt om bewust een alternatief in te zetten. Dat begint met het bijzondere van jezelf beter te leren kennen. Daarvoor kun je een ZKM doen, maar je kunt jezelf met het gedachtengoed ook al helpen.

Concreet kijken

Kijk bijvoorbeeld naar een situatie van de afgelopen week, die voor je best spannend was. Wat was de context. Wat gebeurde er en wat was je automatische-pilootreactie? Was het vechten, bevriezen of vluchten? Ga dan na of je zo’n reactie vaker bij je terug ziet. Kijk nog eens concreet naar die momenten. Wat was toen je gedrag? Zie je daar een patroon in?

Op weg naar een gereviseerde automatische piloot

Zo gauw je het patroon hebt, ga je op weg naar vernieuwing door te formuleren welk gedrag je wél zou willen zien. Ga dan ervaring opdoen met dat nieuwe gedrag. Pas het bewust toe en voel wat dat met je doet. Houd het daarbij klein en eenvoudig door je een concrete zin voor ogen te houden; bijvoorbeeld: ‘Wanneer ik kritiek krijg, dan ga ik voortaan… ‘. Door bij herhaling te oefenen en daarop te reflecteren kan dit nieuwe gedrag langzaam maar zeker iets worden van je gereviseerde automatische piloot…

Stoplichttweets

Doen: Je eigen automatische piloot kennen en waar nodig vernieuwen

Attentie: Wanneer je merkt dat je eigenlijk niet je hart volgt

Niet doen: Je niet bekommeren om je eigen automatische piloot

Video

In dit stukje uit de film Ray kijkt Ray Charles terug op het moment dat hij blind wordt. We zien de worsteling van zijn moeder. De neiging om in te grijpen en haar overlevingsstrategieën in te zetten zijn groot…, maar…ze doet het niet… Groots!

Wat je verder kunt doen 

• Ken je collega’s voor wie dit artikel heel bruikbaar zou kunnen zijn? Stuur hen dan de link van dit artikel door. 
• Heb je feedback of suggesties voor mij of voor medelezers, gebruik dan het commentaarveld onder het artikel om je reactie te geven.   

Samen maken we van verbindend leiden de hoofdstroom! 

Meer lezen

• Hoe je gedragsverandering gemakkelijk maakt – gebruik de ladder
• Zo kun je als leider meer jezelf zijn – 4 bijzondere stappen
• Ken je je eigen missie ook?
• Een persoonlijke missie die er toe doet
• In welke van deze 4 niveaus van bekwaamheid ben je nu?

Met dank aan Silvia Heijnen (redactie), Carla Spitz (ZKM), Nathalie van Hooydonk (video),  Eugenie Duynstee (copyright foto’s)