Dit veranderde mijn kijk op leidinggeven compleet

Leidinggeven is als een trektocht. Je ontwikkelt je gaandeweg zonder dat je precies weet waar je uitkomt. Soms zijn er van die momenten dat je je realiseert dat je de verkeerde kant uit loopt. In 2004 maak ik zo’n indringend moment mee. Een moment waar ik nu nog altijd blij van word.

Dit is mijn verhaal.

SMART

Toen ik burgemeester werd van de gemeente Maasbracht, nam ik afscheid van de gemeente Venray. Ik was er directeur van de sector Maatschappelijke Diensten. Van één van mijn collega’s kreeg ik een klein SMART autootje als symbolisch afscheidscadeautje. ‘Hoe goed jij doelen SMART kan benoemen, zal me altijd bijblijven.’

SMART staat voor Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden. Door een doel SMART te formuleren bepaal je helder en duidelijk je doel, waar je stapsgewijs naar toewerkt. Zo manage je een project. Als je het maar goed organiseert dan komt het voor elkaar. Lukt het niet, dan moet je gewoon kijken waar je een steekje hebt laten vallen.

Dat dacht ik toen. Inmiddels weet ik wel beter.

De mens achter de mens zien

Zodra je je volledig concentreert op de SMART doelen, loop je het risico dat je de mensen zélf niet meer ziet, die betrokken zijn bij je opdracht of project. Je ziet ze dan als robots, waarmee jij je doelen probeert te bereiken. Maar wij mensen zijn geen robots. We brengen onszelf in alles wat we doen altijd weer mee en geven ieder op onze eigen manier betekenis aan wat er gebeurt.

Tijdens een studiereis Zuid-Afrika leerde ik indringend hoe belangrijk het is om de mens achter de mens te zien met welke opdracht je ook bezig bent.

Ik neem je mee naar 2004.

Hoe Mandla een berg van ellende omtovert naar een berg van hoop

Op de eerste dag van onze reis arriveren we in Soweto, de bekende township van Johannesburg. We stappen uit de bus bij de Mountain of Hope. Mandla Mentore verwelkomt ons, samen met een groep kinderen van een jaar of twaalf. We lopen vervolgens in groepjes over de berg. In elk groepje vertelt één van de kinderen het verhaal van de berg. Samen met collega-student Hans krijg ik de rondleiding van Rose.

Leidinggeven van ellende naar hoop

De geschiedenis van de berg is indrukwekkend. Het was eerst een afvalbelt; één van de vuilste en crimineelste plekken van Soweto. Mandla krijgt van het gemeentebestuur toestemming om op deze plek aan de slag te gaan. Hij begint samen met de kinderen het afval op te ruimen, te sorteren en te verkopen. Stap voor stap vormen ze het tot een plek, waar je graag wilt zijn.

We lopen over paadjes langs de vele moestuintjes, waar de mensen uit de township hun groenten verbouwen. We raken onder de indruk van de prachtige kunstwerken die gemaakt zijn van afvalpapier. Een filmploeg van jongeren uit Soweto filmt het bezoek van toeristen tegen betaling. Dan schiet er door me heen:

‘Wil je weten hoe je van schaarste overvloed kunt maken, dan moet je hier zijn.’
Frans Wilms

Een verwarrend voorstelrondje

We verzamelen op de grote open plaats op de top van de berg. Terwijl we in een kring zitten, heet Mandla ons officieel welkom. Hij nodigt de kinderen uit om de studenten, die ze zojuist hebben rondgeleid, voor te stellen. Even is het muisstil. We kijken elkaar aan. De kinderen voelen zich overvallen. Ze zijn met de opdracht van start gegaan om over de berg te vertellen. In plaats van iets te zeggen over wat ze verteld hebben, vraagt Mandla het tegenovergestelde: Wat kun je over je gasten zeggen?

De verwarring duurt maar even. Mandla glimlacht. Elk kind krijgt alsnog de gelegenheid om de ons te interviewen. Daarna vindt het voorstelrondje plaats. Hoe goed of slecht ieder zich ook uit de situatie redt, Mandla vat het samen in een positieve leerervaring. Elk kind krijgt een applaus van ons allemaal.

Misschien is dit wel de meest waardevolle boodschap die ik ooit kreeg

Ik vertaal de boodschap van Mandla als volgt:

‘Wat je ook doet, ben geïnteresseerd in de mensen om je heen.’
Frans Wilms

Het is een boodschap die heel veel op zijn kop zet. Het maakt me wakker.

Ik besef daar op die berg in het jaar 2004 dat ik dat vaak juist niet doe. In mijn passie om het inhoudelijk goed te doen, vergeet ik zo vaak de mensen om me heen. Met enthousiasme kom ik zelf met oplossingen en met passie weet ik mensen te overtuigen van wat er volgens mij moet gebeuren. Daardoor kunnen medewerkers wel het beste van zichzelf geven, maar alléén zolang dat in mijn eigen straatje paste.

Waarom SMART-doelen te kort schieten

Ik besef dat het SMART formuleren van doelen alléén toe te passen is, wanneer je op voorhand voorziet wat de uitkomst is. Maar vaak weet je wel de richting, maar je weet je echt op voorhand niet waar je precies gaat uitkomen. En ik realiseer me dat dat in onze huidige complexe en dynamische wereld steeds meer van toepassing is. Je hebt elkaars expertise en ervaring nodig. Iedereen brengt daarbij zijn eigen verhaal mee, geeft op zijn manier betekenis aan wat zich aandient en voegt van daaruit iets toe, wat je op voorhand niet kunt weten.

Meerwaarde realiseren

Toen Mandla op die berg begon, had hij geen idee waar hij uit zou komen. Op zo’n moment heb je niets aan een vastomlijnde uitkomst en een uitgelijnd stappenplan. Daarmee zou hij op voorhand alle inbreng van de kinderen zélf op voorhand miskennen. Door juist open te staan voor hun inbreng laat je het beste van hun bovenkomen. Dan ontstaat een meerwaarde die jezelf nooit vooraf kunt bedenken.

Daar boven die berg realiseer ik me dat deze les van Mandla voor de kinderen vooral een les voor mij is. Ik zie in dat ikzelf te weinig écht in verbinding ben.

Ik besluit dat ik het anders wil. Minder beheersen en controle. Ik ga op weg!

Bijna 15 jaar later

Die weg blijkt minder eenvoudig dan het lijkt. Het is de tijd waarin het ‘New Public Management’ van alle kanten geprezen werd. De overheid en non-profit organisaties zouden meer als een bedrijf moeten werken. SMART-doelen zijn daarbij een vanzelfsprekendheid. Op mijn weg naar meer verbinding en presentie heb ik – zo lijkt het – de stroom niet mee.
Maar ik ontmoet ook inspirerende collega’s, die het net als ik anders willen en onderweg zijn naar meer vanuit verbinding leiden.

We organiseren inspiratiebijeenkomsten om elkaar te bemoedigen en in de praktijk van mijn werk lukt het me om steeds meer en steeds beter vanuit verbinding te leiden. Dat gaat met vallen en opstaan. Oefenen, feedback en reflectie. Dat zijn de drie steekwoorden die me keer op keer verder helpen.

Gids voor bestuurders, directeuren en managers

Ik word burgemeester in Maasgouw en heb daarna een prachtige tijd als bestuurder bij Radar, een zorgorganisatie voor mensen met een verstandelijke beperking. Over mijn trektocht schrijf ik het boek ‘Groeien in Leiderschap – begin bij jezelf en doe het samen’.

Start Opleidingen in Verbindend Leiderschap

In 2018 – bijna 15 jaar na mijn ontmoeting met Mandla – ontwikkel ik de eerste Opleiding in Verbindend Leiderschap. Nog heel primitief met een combinatie van e-mails en coachgesprekken, maar de resultaten zijn verbluffend. Ik realiseer me hoe waardevol mijn eigen ervaringen tijdens mijn persoonlijke trektocht op weg naar verbindend leiderschap voor anderen kunnen zijn. Op 1 september 2018 start ik fulltime met Leiderschapsdomeinen I Opleidingen in Verbindend Leiderschap.

Ik mag nu een gids zijn voor verbindende bestuurders, directeuren en managers, die op weg zijn om nog beter vanuit verbinding te leiden. Terwijl zij de opleiding in de praktijk brengen, vullen ze hun rugzak met alles wat ze onderweg tegenkomen. Ik geniet ervan hoe zij, door het opdoen van al die ervaringen, écht verschil maken in hun eigen organisatie en de mensen om hen heen.